Brutalizm, czyli późny modernizm

Po I wojnie światowej, w krajach zniszczonych wojną brakowało mieszkań co spowodowało, że budowano masowo, bez żadnego wyrazu i stylu architektonicznego.
Modernizm posiadał różne drogi rozwoju zarówno w Europie jak i w Ameryce, a wymiana myśli architektonicznej występowała głównie dzięki czasopismom.

I tak np. w Niemczech w latach 1919 – 1934 po połączeniu Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych powstaje i działa szkoła o nazwie Bauhaus, zatrudniająca wybitnych fachowców z dziedziny budownictwa. W szkole tej wytyczono kierunek, w którym (przy wykorzystaniu najnowszych i najprostszych zdobyczy techniki) trzy elementy – funkcja, konstrukcja i forma - musiały ze sobą harmonizować.

W Wielkiej Brytanii Modernizm zaistniał dopiero po II wojnie światowej głównie w formie brutalizmu. Konieczność odbudowy wyniszczonych przez wojnę, przestarzałych i przeludnionych miast, po wprowadzeniu przez ówczesny rząd programu New Towns, czyli zakładania całkowicie nowych miast, spowodował zaistnienie późnego modernizmu - głównie dzięki inicjatywom młodych architektów.

W Ameryce przykłady modernizmu powstają również głównie po II wojnie światowej i odnoszą się raczej do biurowców o metalowej konstrukcji i przeźroczystych elewacjach mając niewielki wpływ na budownictwo mieszkaniowe.

We Francji modernizm rozwijał się głównie dzięki artystom kubistycznym (kubizm oznacza kostkę lub sześcian) oraz dzięki założonemu w 1920 roku pismu L'Esprit Nouveau, które zakładał m.in. uczeń Perreta, Charles Edouard Jeanneret, znany jako Le Corbusier.

W obecnej Rosji budownictwo modernistyczne zaistniało dzięki rozwojowi sztuki inżynierskiej związanej z budową kolei, mostów i w związku z rozwojem górnictwa. Trwało krótko, będąc wyparte państwowym nakazem na długo przez socrealizm.
W Polsce modernizm miał swój udział zarówno po I jak i po II wojnie światowej.

Jak widać modernizm odnosił się nie tylko do budownictwa mieszkaniowego ale również do budynków użyteczności publicznej czy mostów. Jego zaistnienie pokazują proste konstrukcje z stali jak i budynki z płyt prefabrykowanych. W czasach I i II wojny światowej stal była droga w związku z wykorzystywaniem jej ogromnej ilościach w przemyśle zbrojeniowym. W budownictwie wykorzystywano zatem głównie żelbet. Materiał ten w modernizmie międzywojennym pokazywano w formie epatującej gładkością i lekkością. Architekci dążyli do wywołania wrażenia dematerializacji budynku, a wszystkie powierzchnie zewnętrzne miały być wykończone w sposób tak dokładny, aby wywoływały myśl o perfekcji maszynowego wykonania.

Należy tutaj dodać, iż modernizm poprzedza architektura XIX wieku. W wyniku rewolucji przemysłowej epoka ta sprawiła, że realizowane dotąd duże projekty, pod patronatem kościelnym, królewskim czy szlacheckim, wyparła klasa organów publicznych i prywatnych. Wzrosło zapotrzebowanie na nowego typu budynki takie jak: urzędy, banki, szpitale, teatry, biblioteki, muzea, dworce kolejowe, fabryki, magazyny, domy towarowe oraz nowego rodzaju mieszkania każdej klasy społecznej a zwłaszcza mieszkania dla pracowników fabryk.

Niestety XIX wiek to również zły okres, w którym zauważone zostaje iż przemysł oddzielił człowieka od natury. Ciasne osiedla robotnicze oraz brudne i przeludnione dzielnice powstały masowo przy zakładach pracy, w celu skrócenia drogi potrzebnej do dojścia do pracy. Niskie zarobki sprawiały, że żyjący w nędzy robotnicy nie byli w stanie zaspokoić najbardziej podstawowych potrzeb. Ludzie zaczynali coraz bardziej chorować i mieć mniejszą wydajność w pracy.

Historia XIX wieku sprawiła, że założenia szkoły Bauhaus były czymś więcej niż harmonijnym połączeniem funkcji, konstrukcji i formy. Architekt miał regulować relacje między krajobrazem, przyrodą, techniką i człowiekiem tak by nie tylko zaspokoić potrzeby mechaniczne (wymiary ciała człowieka) ale również miał za zadanie zaspokoić potrzeby psychologiczne.

Z kolei wyżej opisany Le Corbusier, zafascynowany fakturą betonu, uznaje gładkie ściany za zbyt ciasne dla swojej twórczości, architekturę zaczyna traktować jako sztukę co powoduje, że Szwajcar formę stawia w swoich projektach przed funkcją. Tworzy 5 zasad nowoczesnej architektury:

1. konstrukcja słupowa
2. poziome okna
3. płaski dach i tarasy na dachach
4. wolny plan
5. wolna elewacja (przykładem tych zastosowań jest oddana do użytku „Jednostka Marsylska”).

Eksponowanie faktury surowego betonu, Le Corbusier określał mianem beton brut co znaczy „beton lojalny”.

W 1928r na skutek ogólnoeuropejskiego protestu architektów nowoczesnych po unieważnieniu wygranej Le Corbusiera w konkursie na Pałac Ligi Narodów w Genewie powstaje CIAM (Międzynarodowy Kongres Architektury Nowoczesnej), który podczas czwartego kongresu uchwala „Kartę Ateńską”. Karta ta przygotowana pod przewodnictwem Le Corbusiera omawia rozdzielenie obszarów funkcjonalnych miasta w celu stworzenie racjonalnej i zdrowej przestrzeni życia zachwianej na wskutek uprzemysłowienia przestrzeni w XIX w.

Reasumując. Modernizm to nurt, który stawia sobie za cel poprawę bytu zwykłych obywateli. Po rewolucji przemysłowej powstałej w XIX wieku kiedy zanika tradycyjne rzemiosło, masowo produkowane są niskiej jakości przedmioty codziennego użytku i nieustanne obniżany jest komfortu życia ludzi. Moderniści marząc o tanim masowym budownictwie mieszkaniowym wprowadzają wygodne i funkcjonalne mieszkania w wysokościowcach, wznoszonych przy użyciu nowoczesnej techniki. Starają się zapewnić mieszkańcom ogólnodostępne tereny zielone i rekreacyjne oraz miejsca socjalne, służące spotkaniom i wspólnemu spędzaniu czasu.

Brutalizm nazywany późnym modernizmem ulepsza idee modernizmu wprowadzając nowoczesny ornament w postaci faktury betonu. Czy okres ten ma znaczenie w naszej kulturze i czy znając kawałek historii powinniśmy godzić się na wyburzenie kielichów katowickiego dworca PKP?

Najlepiej odpowiedzieć sobie w samotności…

Pierwsza część artykułu Pawła Kądziołki "Zrozumieć wartość Dworca PKP w Katowicach"

Ten materiał bierze udział w konkursie do dziennikarzy obywatelskich "Tym żyje miasto" Zapraszamy wszystkich mieszkańców MM do wzięcia udziału w konkursie na najlepsze materiały dziennikarzy obywatelskich! Opublikuj swój materiał w portalu MMSilesia.pl a weźmie on automatycznie udział w konkursie, w którym łączna pula nagród to 500 złotych!