Bytom: Przed gmachem Miejskiej Biblioteki Publicznej ustawiono plenerową wystawę „Jesteśmy Polakami! Związek Polaków w Niemczech” ZDJĘCIA

Wystawa stanowi część ogólnopolskiego projektu zrealizowanego przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku wraz z Oddziałami IPN w Katowicach, Wrocławiu, Poznaniu, Szczecinie oraz Delegaturami w Opolu i Olsztynie, na który składa się wystawa główna oraz siedem wystaw regionalnych. Należy dodać, że każda część regionalna prezentuje dzieje organizacji na danym terenie. Z kolei część główna, opracowana przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Gdańsku, przedstawia najważniejsze informacje dotyczące genezy Związku Polaków w Niemczech, działalności, struktur oraz działaczy, a także represji wobec członków Związku tuż przed wybuchem II wojny światowej oraz w trakcie jej trwania.

Całość, tworzona przez 93 plansze, w grudniu będzie prezentowana w Warszawie. Jest także szansa na to, że także w grudniu ekspozycja zostanie wystawiona w Berlinie.

W Bytomiu można zobaczyć część regionalną poświęconą działalności Związku Polaków w Niemczech w części Górnego Śląska, bowiem ta w latach 1922 - 1939 znajdowała się w granicach Niemiec. Plenerowa ekspozycja składa się z dwunastu paneli wystawienniczych. Informacje na nich zawarte zostały opracowane przez Oddziałowe Biuro Edukacji Narodowej IPN w Katowicach. Wystawa jest prezentowana w języku polskim, angielskim i niemieckim, a jej autorami są dr Paweł Warot, Renata Skoczek. Z kolei zrecenzował ją dr Bartosz Kuświk.

Jak wskazują statystyki, w wyniku podziału obszaru plebiscytowego na Górnym Śląsku po stronie niemieckiej znalazło się ponad 500 tysięcy Polaków. Organizatorzy wydarzenia przypomnieli, że wystawa została zorganizowana, żeby przypomnieć o działalności Polaków, którzy zdecydowali się zawiązać Związek Polaków w Niemczech.

- Wystawa, którą od dzisiaj można oglądać w Bytomiu jednocześnie jest prezentowana w kilku innych miastach w Polsce – od Gdańska przez Szczecin, Poznań i Wrocław czy Opole - mówił dr Andrzej Sznajder, dyrektor Oddziału IPN w Katowicach. – Te miasta łączy jedno. Na tych terenach do roku 1918, a potem do 1922 roku trwała walka o przynależność tych ziem do odradzającego się państwa polskiego. Ostateczny kształt granic, który ukształtował się w 1922 roku spowodował, że znaczna część Polaków pozostała poza granicami Polski – dodał.

Andrzej Sznajder przypomniał też, że mijający 2022 rok został poświęcony przypominaniu historii powrotu Górnego Śląska do Polski.

– Ale to nie jest koniec tej opowieści. Teraz pragniemy przypomnieć historię tych naszych rodaków, którym nie dane było zamieszkać w granicach Rzeczpospolitej. Stworzyli niemal natychmiast, bo już w 1922 roku Związek Polaków w Niemczech i to piękne zawołanie „jesteśmy Polakami”, a zaraz potem „Pięć prawd Polaków”. To naprawdę pięć prawd życia, którym warto pozostać wiernym. I o tej wierności polskości jest ta wystawa – zaznaczył dyrektor Oddziału IPN w Katowicach.

Dodał też, że sam jest wychowankiem I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Smolenia.

- Ta wystawa to lekcja patriotyzmu. Jest szczególnie ważna zważywszy na ostatnie dni - zaznaczył Adam Fras, zastępca prezydenta Bytomia. – Bytom to miasto z wielonarodową historią. Istotne jest to, żebyśmy o tym pamiętali – dodał.

Głos zabrała także Renata Skoczek (OBEN IPN Katowice), autorka wystawy.

– Rok 2022 obfitował w wiele ważnych rocznic. Niedawno obchodziliśmy rocznicę stulecia przyłączenia części Górnego Śląska do Polski. Zaprezentowaliśmy wówczas wystawę pokazującą jak Polacy w Katowicach, dzisiejszym Chorzowie, Tarnowskich Górach czy Rybniku cieszyli się, witając polskie wojsko. Musimy jednak pamiętać, że dokładnie w tym samym czasie mieszkańcy Bytomia, Zabrza, Gliwic czy Raciborza nie mieli powodów do radości, ponieważ decyzją traktatu wersalskiego znaleźli się po niemieckiej stronie granicy i stali się niemieckimi obywatelami – mówiła Renata Skoczek.

Zaznaczyła też, że część Polaków zdecydowała się zmienić miejsce zamieszkania i przenieść się na drugą stronę granicy.

– Było jednak wiele osób, które nie chciały opuszczać swoich domów, rodzin, miejsca pracy. Pozostali w Bytomiu, Zabrzu i w Gliwicach. Postanowili się jednak zorganizować. Chcieli, aby ich dzieci uczyły się języka polskiego, chcieli, żeby nabożeństwa były odprawiane po polsku. Chcieli również zrzeszać się w organizacjach. Z tego też powodu powstał Związek Polaków w Niemczech. Miał reprezentować interesy Polaków mieszkających w państwie niemieckim – mówiła Renata Skoczek.

Związek Polaków w Niemczech był organizacją, która działała intensywnie do II wojny światowej.

- Na wystawie prezentujemy zaledwie fragment działalności związku. Bytom był ważnym miejscem dla związku, ponieważ tu ukazywało się wiele gazet po polsku, w tym „Katolik”, ale przede wszystkim prężnie działał tu ruch harcerski. Mieszkańcom Bytomia nie trzeba przedstawiać postaci Franciszka Kachla, harcmistrza i komendanta hufca bytomskiego, ponieważ jest patronem parku miejskiego w Bytomiu – podkreśliła Renata Skoczek.

Poza dziejami Związku Polaków w Niemczech na wystawie przedstawiono m.in. historię Polskiego Gimnazjum w Bytomiu. Przypomnijmy, że otwarcie wspomnianej szkoły miało miejsce 8 listopada 1932 roku.

- Władze niemieckie utrudniały te działania i szkołę udało się otworzyć nie we wrześniu, a dopiero w listopadzie. W pobliskiej Królewskiej Hucie, czyli dzisiejszym Chorzowie mniejszość niemiecka także otworzyła swoją szkołę, ale udało im się to już we wrześniu – mówiła Renata Skoczek.

Jak zaznaczają twórcy wystawy, bytomskie gimnazjum było nie tylko pierwszą, ale i jedyną wówczas szkołą średnią dla Polaków, która kształciła młodzież męską z terenu Niemiec. Siedzibę ulokowano w gmachu należącym wcześniej do wydawnictwa „Katolik” przy dzisiejszej Alei Legionów. Szkoła cieszyła się renomą i słynęła z wysokiego poziomu nauczania. Jak wskazują dane, do wybuchu II wojny światowej szkołę ukończyło 505 uczniów, spośród których 64 zdało maturę. Od lat tradycje wspomnianego Polskiego Gimnazjum kontynuuje I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Smolenia w Bytomiu, które w tym roku obchodzi 90. rocznicę istnienia.

- I Liceum Ogólnokształcącego od zawsze kojarzy się z historią, tradycją i współczesnością. Jak ważne są "Prawdy Polaków" mogę osobiście powiedzieć, ponieważ zawsze były bardzo ważne dla wszystkich absolwentów. Do dziś mam kontakt z pierwszymi absolwentami naszej szkoły, którzy ufundowali tablicę z "Prawdami Polaków" - podkreśliła Katarzyna Łoza, dyrektor I Liceum Ogólnokształcącego im. Jana Smolenia w Bytomiu.

Bytomskie liceum także przygotowało swoją wystawę poświęconą 90-leciu istnienia szkoły. Ekspozycję prezentowano w październiku w Senacie RP, a jej autorką jest Ewa Chmielewska-Blady, nauczycielka historii i WOS-u w I LO.