Cukrzyca jest wyjątkowo podstępną chorobą

Nie da się ukryć, że cukrzycę nazywa się "dżumą XXI wieku". Choruje na nią w świecie 240 mln osób, w Polsce 2 mln. Jednak drugie tyle nie wie, że choruje, gdyż nie robi badań profilaktycznych.

Na tę chorobę zapada z roku na rok coraz większa grupa osób. Jeżeli chory stosuje dietę, zażywa tabletki lub insulinę i postępuje ściśle według wskazań lekarza - z cukrzycą może żyć długo i dobrze. W przeciwnym wypadku cukrzyca doprowadzi do bardzo groźnych powikłań: chorych nóg, chorych oczu (ślepota), chorego serca, chorych naczyń mózgowych - porażeń i chorych nerek.

Cukrzyca była tematem 92. już Spotkania Medycznego Krystyny Bochenek, zaś jego gościem dr nauk med. Grażyna Rzepecka, internista, diabetolog, która na Oddziale Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego nr 5 im. św. Barbary w Sosnowcu prowadzi szkołę dla chorych na cukrzycę. Tutaj edukowani są chorzy i ich rodziny - im więcej wiedzą o cukrzycy, tym dłużej mogą żyć.

- Cukrzyca jest niestety chorobą nieuleczalną - mówiła Czytelnikom DZ dr nauk med. Grażyna Rzepecka. - Warto wiedzieć, że zanim w 1920 roku wynaleziono insulinę, dla chorych, którzy cierpieli na cukrzycę typu I, czyli insulinozależną nie było żadnego ratunku, chorzy umierali. Odkrycie insuliny stało się prawdziwym przełomem w leczeniu cukrzycy - tłumaczyła.

Co ciekawe jednak, chorobę tą można bardzo łatwo wykryć. Wystarczy przynajmniej raz w roku zbadać sobie poziom cukru we krwi. Badanie wykonuje się na czczo, tzn. 10 godz. bez jedzenia. Krew pobiera się z żyły, a badanie takie powinno być powtórzone trzy razy. Jeżeli poziom cukru wynosi ponad 126 mg/dl, mamy do czynienia z cukrzycą.

Jeżeli są wątpliwości, czy istnieje cukrzyca czy nie, poziomy cukru są różne, należy wykonać test obciążenia glukozy. Jego wynik daje odpowiedź czy istnieje cukrzyca czy nietolerancja glukozy - stan przedcukrzycowy.

Niestety społeczeństwo, nie ma nawyku wykonywania badań profilaktycznych, lekarze też do tego nie prowokują, a szkoda. Zwykle chory o cukrzycy dowiaduje się np. podczas wizyty u okulisty, gdyż zaczyna gorzej widzieć. Tymczasem okazuje się, że kłopoty ze wzrokiem, zmiany w dnie oka pacjenta to nic innego jak powikłania cukrzycowe na dnie oczu. Szacuje się, że około 50 proc. ludzi chorych na cukrzycę i ślepych, straciło wzrok z powodu powikłań cukrzycowych.

Na Spotkaniu Medycznym Krystyny Bochenek chętni Czytelnicy DZ mogli sobie również zmierzyć poziom cukru we krwi. Badania wykonywały pielęgniarki z Oddziału Chorób Wewnętrznych i Diabetologii szpitala św. Barbary w Sosnowcu. Halina Rabsztyn i Lilla Welzel edukują także pacjentów i ich rodziny w szkole dla chorych na cukrzycę.

- Pacjenci, którzy pierwszy raz leżą w szpitalu z powodu cukrzycy, zwykle pytają, jaką dietę muszą stosować - opowiadała Halina Rabsztyn. - Bardzo ważne jest ograniczenie ilościowe posiłków. Niestety, lubimy dobrze zjeść, i to w bardzo dużych ilościach, a chorzy na cukrzycę powinni, oprócz diety jakościowej, stosować również dietę ilościową - wyjaśnia Lilla Welzel.

Chorzy są również edukowani w prawidłowym podawaniu insuliny. Jest to bardzo ważne i wpływa na stopień wyrównania cukrzycy.

Dr nauk med. Grażyna Rzepecka

Jest specjalistą chorób wewnętrznych i diabetologii. Od ponad 35 lat jest związana z sosnowiecką służbą zdrowia. Przez pięć lat była nauczycielem akademickim w Śląskiej Akademii Medycznej.

Pracując w Szpitalu nr 2 im. Karola Zahorskiego w Sosnowcu na stanowisku ordynatora, zorganizowała Oddział Chorób Wewnętrznych i Diabetologii oraz Szkołę dla Chorych na Cukrzycę przy tym oddziale. Obecnie Szkoła dla Chorych na Cukrzycę i Oddział Chorób Wewnętrznych i Diabetologii zostały przeniesione do Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego nr 5 im. św. Barbary w Sosnowcu.

Za pracę z chorymi na cukrzycę otrzymała dyplom uznania za szczególne zasługi w rozwoju stowarzyszenia i szerzenia szczytnej idei pomocy ludziom chorym na cukrzycę w Polsce - przyznany przez Polskie Stowarzyszenie Diabetyków.

Jest członkiem wielu towarzystw naukowych: Towarzystwa Internistów Polskich, Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Towarzystwa Edukacji Terapeutycznej.

Swoją pracę lekarską dzieli między pracę kliniczną z chorymi oraz pracę społeczną. Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, zajmując szczytne stanowisko w kole sosnowieckim, w zarządzie wojewódzkim i w zarządzie głównym w Warszawie. Jest członkiem Śląskiej Izby Lekarskiej - członkiem Komisji ds. Organizacji Domu Lekarza Seniora. Była członkiem Okręgowej Rady Lekarskiej, jak również członkiem prezydium tej Rady. Posiada wiele odznaczeń, medali i dyplomów, z których najbardziej sobie ceni: Złotą Odznakę Zasłużonego dla Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków, Srebrną Odznakę Pro Medico - zasłużony dla lekarzy - Śląska Izba Lekarska, medal z okazji 100-lecia Internistów Polskich i medal Gloria Medicinae - Polskie Stowarzyszenie Lekarskie.

Wolne chwile spędza czytając, pracując fizycznie w ogródku w domu rodzinnym, chodząc po górach.

Rozmowa z dr nauk med. Grażyną Rzepecką, internistą, diabetologiem z Oddziału Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego nr 5 im. św. Barbary w Sosnowcu

KRYSTYNA BOCHENEK: W jaki sposób możemy wykryć cukrzycę?

DR GRAŻYNA RZEPECKA: Wykrycie cukrzycy jest wyjątkowo proste. W tym celu wykonuje się oznaczenie poziomu cukru we krwi na czczo, tzn. 10 godzin bez jedzenia. Krew pobiera się z żyły, wynik 126 mg/dl powtórzony trzykrotnie daje odpowiedź, że mamy do czynienia z cukrzycą. Najczęściej osoby te uskarżają się na ogólne osłabienie, świąd skóry, złe samopoczucie, zawroty głowy, są także otyłe.

KB: Czy do tych badań trzeba być odpowiednio przygotowanym?

GR: Nie. Chory ma być na czczo, 10 godzin bez jedzenia, może pić tylko płyny, zgłosić się do laboratorium i wiedzieć, że badanie powinno być wykonane raz w roku u osób otyłych, z nadciśnieniem i zaburzeniami gospodarki lipidowej oraz jeżeli w rodzinie występuje cukrzyca - są to czynniki ryzyka rozwinięcia się cukrzycy.

KB: Jakie są przyczyny cukrzycy?

GR: Cukrzyca jest zespołem zaburzeń metabolicznych. Jej istotą jest nieprawidłowa przemiana glukozy spożywanej z pokarmem w energię potrzebną do pracy każdej komórki w organizmie człowieka. U zdrowego człowieka stężenie glukozy w surowicy krwi jest utrzymywane w określonych granicach, czuwa nad tym hormon zwany insuliną, który produkowany jest przez trzustkę. Cukrzyca rozwija się wtedy, gdy ilość wytwarzanej insuliny jest zbyt mała w stosunku do potrzeb lub gdy jej działanie jest mało efektywne.

Mamy cztery typy cukrzycy. Cukrzyca typu I, insulinozależna, zwana również młodzieńczą jest leczona od początku rozpoznania do końca życia insuliną, bo po prostu trzustka nie produkuje insuliny. Cukrzyca typu II, osób dorosłych, występuje po 45. roku życia. Charakteryzuje się zbyt małą ilością wydzielanej insuliny przez trzustkę lub nieprawidłowym działaniem insuliny na tkanki. Mówimy o insulinooporności. U osób chorujących na ten typ cukrzycy bardzo często występuje otyłość, zaburzenia gospodarki lipidowej, nadciśnienie, a z wywiadu rodzinnego wiemy, że ktoś chorował na cukrzycę.

Cukrzyca typu III jest związana z przebytymi chorobami trzustki, jak operacje, zapalenia, choroby endokrynne. Cukrzyca typu IV - cukrzyca ciążowa występuje u kobiet ciężarnych, które do tej pory nie chorowały na cukrzycę.

KB: Czym różnią się poszczególne typy cukrzycy?

GR: Podział na typy cukrzycy jest związany z postępowaniem terapeutycznym. Typ I to tzw. cukrzyca insulinozależna, która jest leczona insuliną od rozpoznania do końca życia. Przełom w leczeniu tej choroby nastąpił w 1920 roku, gdy wynaleziono insulinę. Do tego roku ludzie chorujący na cukrzycę umierali.

Cukrzyca typu II występuje u osób dorosłych, zapadają na nią głównie osoby po 45. roku życia Łączy się ją ze stresem, otyłością, sposobem życia oraz czynnikami genetycznymi. Jednak ten typ cukrzycy jest najbardziej zależny od nas, od naszego stylu życia. U osób otyłych, z nadciśnieniem, żyjących w ciągłym stresie, ogromnie wzrasta ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II. O tej cukrzycy mówimy jako o epidemii, której nie opanujemy dopóki wszyscy wspólnie - ludzie kierujący służbą zdrowia, lekarze, pielęgniarki, chorzy i ich rodziny nie zmienią swojej mentalności i nie zrozumieją, że cukrzycę leczy przede wszystkim chory człowiek, którego trzeba wyedukować, aby mógł prawidłowo prowadzić swoją cukrzycę, jak mistrz samochodu, którym nazwana jest jego choroba. Lekarze i pielęgniarki to pomocnicy, którzy pomagają mistrzowi, choremu na cukrzycę prawidłowo ją prowadzić. Edukacja jest najważniejszym elementem leczenia cukrzycy.

Z kolei na cukrzycę typu IV - cukrzycę ciężarnych zapadają kobiety w ciąży. Cukrzyca mija po rozwiązaniu i rozwija się po 10 latach jako cukrzyca typu II u około 50 proc. tych kobiet.

KB: Czy wiadomo coś więcej o przyczynach zachorowania na cukrzycę?

GR: Cukrzyca jest nazywana chorobą społeczną, cywilizacyjną, związaną ze stresem, nieprawidłowym trybem życia.

Cukrzyca typu I, czyli dzieci i ludzi młodych może wystąpić u bardzo małych dzieci, nawet noworodków. Przyczyny cukrzycy typu I mogą być idiopatyczne, czyli nieznane lub wynikać z zaburzeń immunologicznych - autoagresji. Komórki trzustki w ogóle nie produkują insuliny, gdyż zostały uszkodzone.

Jeżeli chodzi o cukrzycę typu II, to przyczyną wystąpienia tej choroby jest m.in. złe odżywianie, brak ruchu, siedzący tryb życia, stres, dziedziczenie po rodzicach, predyspozycje do jej rozwoju. U osób otyłych i z nadciśnieniem dochodzi do zaburzenia gospodarki węglowodanowej i wystąpienia cukrzycy.

KB: Jakie są typowe, najczęstsze objawy cukrzycy?

GR: Potocznie mówi się, że jest to "słodka choroba", ale w rzeczywistości jest "gorzką chorobą", bo daje ciężkie powikłania, jest chorobą groźną. Cukrzyca nie boli, ale nie wykryta w odpowiednim czasie prowadzi do bardzo ciężkich powikłań naczyniowych, makro- i mikroangiopatii, co przekłada się na uszkodzenie serca, mózgu, nóg, nerek, oczu.

Objawy cukrzycy typu II nie zawsze są drastyczne. Mogą to być zaburzenia widzenia, zawroty głowy, ogólne osłabienie, nieostre widzenie, świąd skóry, źle leczące się rany, częste oddawanie moczu, infekcje w drogach moczowych.

Kobiety, które urodziły dziecko powyżej 4200 g powinny również zwrócić uwagę na swoje poziomy cukru, gdyż u nich może również rozwinąć się cukrzyca typu II.

KB: Jakie są zależności między stylem życia a ryzykiem zachorowania na cukrzycę?

GR: Każdy z nas powinien ograniczyć zjadanie zbyt obfitych i kalorycznych posiłków oraz zerwać z siedzącym trybem życia. Zalecany jest codziennie przynajmniej 30-minutowy spacer. Mówi się o tym, że zdrowy człowiek powinien przejąć nawyki osoby chorującej na cukrzycę, czyli dużo się ruszać, ograniczać jedzenie słodyczy i tłuszczy zwierzęcych oraz stosować dietę chorego na cukrzycę z ograniczeniami ilościowymi i jakościowymi. Cukrzyca jest chorobą nieuleczalną, ale można w pełni zapobiec jej powikłaniom, takim jak: ślepota, zator mózgu, porażenia, choroby nerek, amputacje kończyn, zbyt wczesny zawał. Chorujący na cukrzycę nie powinni ani palić papierosów, ani spożywać alkoholu. Warto pamiętać o tym, że nikotyna i cukrzyca powodują przedwczesną miażdżycę. Chorzy na cukrzycę żyją krócej, najczęściej umierają z powodu zawału serca i powikłań mózgowych.

KB: Jaki związek ma cukrzyca z miażdżycą?

GR: Cukrzyca przyczynia się do rozwoju przedwczesnej miażdżycy u ludzi młodych, a nasila miażdżycę już rozwiniętą u ludzi w starszym wieku. Powoduje zmiany w naczyniach krwionośnych dużych i małych dając przedwczesne zawały u ludzi młodych, amputacje kończyn u ludzi dorosłych, zmiany na dnie oka, których wynikiem jest ślepota lub u młodych ludzi przedwczesna zaćma. Źle leczona cukrzyca niszczy również nerki w wyniku czego chorzy muszą być dializowani.

KB: Jak mocno obciążana jest genetycznie osoba, u której rodzic choruje na cukrzycę?

GR: Jeżeli u kogoś w rodzinie występuje cukrzyca to członkowie tej rodziny, szczególnie otyli po 45. roku życia, kobiety w okresie menopauzy, osobnicy z wysokim ciśnieniem, zaburzeniami gospodarki lipidowej, powinni kontrolować sobie poziom cukru przynajmniej raz w roku, by wcześnie wykryć cukrzycę i rozpocząć jej leczenie. Obowiązuje zakaz palenia papierosów i picia alkoholu. Powinni przestrzegać diety.

KB: Jak długo można żyć z cukrzycą, gdy stosuje się dietę?

GR: Różnie, zależy to od sposobu leczenia i powikłań, które występują w trakcie życia z cukrzycą. Jako przykład mogę podać, że w 1920 roku, gdy okryto insulinę, podano ją wówczas trzynastoletniemu chłopakowi choremu na cukrzycę. Pacjent ten zmarł w wieku 75 lat, ale nie na cukrzycę, tylko na zapalenie płuc. Z dobrze leczoną cukrzycą można dożyć naprawdę sędziwego wieku.

KB: Od czego zależy powodzenie leczenia cukrzycy?

GR: Przede wszystkim od wczesnego jej wykrycia, prawidłowego leczenia.

Bardzo ważną sprawą jest prawidłowa edukacja chorego, aby chory mógł prowadzić samokontrolę i samoleczenie, co przedstawia w czasie kontroli u lekarza w postaci dzienniczka chorego. Jest to tzw. paszport chorego na cukrzycę. Im więcej chory wie o chorobie, tym dłużej żyje. Wie, jak sobie pomóc w trudnych momentach i kogo poprosić o pomoc. Aby móc prawidłowo edukować chorych i ich rodziny, jak dobrze żyć z cukrzycą, prowadzę przy Oddziale Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego nr 5 im. św. Barbary w Sosnowcu szkołę dla chorych na cukrzycą. Informujemy tam pacjentów o istocie choroby, tłumaczymy, jakie są przyczyny jej powstania, metody leczenia, zasady samokontroli. Pacjenci najczęściej pytają pielęgniarki edukatorki, co mogą jeść i jak powinni mieć podawaną insulinę. Podawanie insuliny jest dużym problemem, od prawidłowego jej podania zależą efekty leczenia, stopień wyrównania cukrzycy. Świadomość pozwala żyć z cukrzycą lepiej i dłużej.

Bardzo ważnym elementem edukacji jest informowanie pacjentów o właściwej diecie. Okazuje się, że dieta, choć tak łatwa do zrozumienia, jest niezwykle trudna do wykonania. Chorzy maja złe nawyki, zły styl życia, długo chorują zażywają leki, ale nie osiągają dobrych wyników. Okazuje się, że przyczyną jest zła dieta.

KB: W jaki sposób można trafić do szkoły chorych na cukrzycę?

GR: Szkoła nasza i Oddział Chorób Wewnętrznych i Diabetologii obchodzi w tym roku 10-lecie istnienia, przeszkoliliśmy około 5 tys. pacjentów, którzy piszą w naszych kronikach, że potrafią spokojnie i dobrze dzięki nam żyć z cukrzycą.

Do szkoły zapraszamy wszystkich od godz. 13 do 15 w Poradni Diabetologicznej, pokażemy jak podawać insulinę, oznaczać cukry, jak prawidłowo jeść, jak się ruszać, chory otrzyma też od nas materiały edukacyjne.

KB: W jakim celu u niektórych pacjentów wykonuje się krzywą cukrową?

GR: Obecnie obowiązuje pojęcie testu obciążenia glukozą, którego wykonanie zleca lekarz w momencie gdy są wątpliwości w rozpoznaniu cukrzycy.